Spis treści
Wstęp
Jeszcze nie zdążyliśmy się oswoić z ideą i założeniami czwartej rewolucji przemysłowej (czyli Przemysłem 4.0), a już do drzwi gospodarki puka nowa idea – Przemysł 5.0. Jeszcze stosunkowo niedawno, bo w 2018 roku, można było zetknąć się z poglądem, że na piątą rewolucję przemysłową jeszcze jest zbyt wcześnie, że zmiany przynoszone przez koncepcję Przemysłu 5.0 są właściwie ewolucją idei Przemysłu 4.0 i nie mają charakteru przełomowego.
Termin Przemysł 5.0 został pierwszy raz użyty „na poważnie” przez założyciela firmy Universal Robots, Esbena Østergaarda, w 2017 r. Założeniem koncepcji był powrót „ludzkiego wymiaru” (ang. human touch) do przemysłu, czyli zwiększenie współpracy między ludźmi a inteligentnymi systemami produkcji.
Temat kolejnej rewolucji przemysłowej stał się przedmiotem zainteresowania Komisji Europejskiej i w 2021 r. został on wprowadzony i opisany w raporcie Industry 5.0 – Towards a sustainable, human centric and resilient European industry.
Przemysł 4.0 i Przemysł 5.0 – definicje
Przemysł 4.0 (nazywany również czwartą rewolucją przemysłową), stawia na digitalizację i wszechstronną komunikację jako początek zmian struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwach. Zgodnie z przedstawionymi w poprzednich latach wynikami badań, 86% menedżerów spodziewało się po wprowadzeniu idei Przemysłu 4.0 ograniczenia kosztów i zwiększenia korzyści.
Charakterystyka Przemysłu 4.0 to pełna integracja informacji pomiędzy światem fizycznym i cyfrowym, realizowana w procesie produkcji przemysłowej. Podstawą tej wymiany informacji jest ogromna ilość danych, zbieranych i przekazywanych w procesach technologicznych przez urządzenia o coraz wyższym poziomie inteligencji.
Przemysł 5.0 (piąta rewolucja przemysłowa) nie stoi w opozycji do Przemysłu 4.0 i nie ma go zastępować, ale jest kolejnym etapem rozwoju, podkreślającym ideę technologii służącej człowiekowi. Przemysł 4.0 ma zatem powiązać współdziałanie maszyn i systemów informatycznych, zaś Przemysł 5.0 – połączyć ludzi i maszyny tak, aby się nawzajem synergicznie uzupełniały.
Przemysł 5.0 i Przemysł 4.0: różnice
Piąta rewolucja przemysłowa, w porównaniu do czwartej, skupiającej się na informatyzacji i automatyzacji procesów w przedsiębiorstwach, kładzie nacisk na łączenie wyjątkowych zdolności ludzkich z funkcjonowaniem maszyn. Przemysł 5.0 to podkreślenie znaczenia „czynnika ludzkiego” i nadanie mu statusu centrum procesów produkcyjnych. W Przemyśle 5.0, dzięki włączeniu człowieka, proces produkcyjny ma być bardziej elastyczny i w wysokim stopniu spersonalizowany.
Wspominałem już o tym, że piąta rewolucja jest rozwinięciem i pogłębieniem czwartej. Jednak istnieją między Przemysłem 4.0 a 5.0 pewne różnice.
- Konwergencja technologii – czwarta rewolucja to cyfryzacja i połączenie systemów produkcyjnych za pomocą technologii informatycznej (Internet rzeczy, chmura obliczeniowa). Przemysł 5.0 to współpraca ludzi i robotów w jednym miejscu pracy, ma łączyć zdolności i wiedzę ludzką z wydajnością i precyzją maszyn.
- Rola człowieka – Przemysł 4.0 zakłada, że człowiek jest niezbędny w realizacji procesu produkcyjnego, ale rutynowe i powtarzalne zadania są realizowane w całości przez systemy produkcyjne oraz maszyny. Inaczej jest w założeniach piątej rewolucji – rola pracowników jest bardziej istotna, ze szczególnym uwzględnieniem cech ludzkich takich jak kreatywność, zdolność do podejmowania decyzji oraz umiejętność radzenia sobie ze złożonymi problemami.
- Personalizacja i adaptacyjność – Przemysł 5.0 pogłębia trend mocniejszej personalizacji produkcji na zamówienie, istniejący już w założeniach „czwórki” (elastyczna produkcja i masowa personalizacja produktów, umożliwiające dostosowanie produktów do potrzeb odbiorców). W „piątce” produkty są w znaczniejszym stopniu spersonalizowane, lepiej dopasowane do preferencji użytkowników.
- Kluczowe technologie – w „czwórce” dominują technologie (Internet rzeczy, big data, AI, rzeczywistość wirtualna, chmura obliczeniowa), z zadaniem automatyzacji procesów, analizy danych i wspierania przy podejmowaniu działań prewencyjnych. „Piątka” do technologii dokłada jeszcze roboty współpracujące, egzoszkielety, rzeczywistość rozszerzoną i zaawansowane systemy AI. Wszystko to ma umożliwiać ściślejszą interakcję i współpracę ludzi z maszynami.
- Zrównoważenie – cel idei Przemysłu 4.0 to zwiększenie wydajności produkcji, przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia energii, dzięki użyciu nowoczesnej technologii i zwiększeniu automatyzacji procesów produkcyjnych. Przemysł 5.0 to większe podkreślenie roli odnawialnych źródeł energii (OZE) i projektowanie systemów efektywniejszych energetycznie, celem zrównoważenia produkcji i redukcji emisji dwutlenku węgla.
Przemysł 5.0 i Przemysł 4.0: podobieństwa
Skoro wymienialiśmy różnice pomiędzy czwartą i piątą rewolucją przemysłową, to muszą pojawić się także ich cechy wspólne. Zresztą, jak było już wspominane, piąta jest rozwinięciem i pogłębieniem czwartej rewolucji.
- Automatyzacja i najnowocześniejsza technologia – Przemysł 4.0 i Przemysł 5.0 stara się maksymalnie wykorzystać nowoczesne technologie do zwiększenia efektywności procesów produkcyjnych.
- Wzajemne powiązania i cyfryzacja – „czwórka” i „piątka” zgodnie dążą do wzajemnego powiązania i oddziaływania systemów informatycznych i procesów przemysłowych. Szczególna rola przypada tu digitalizacji – „tłumaczeniu” zjawisk analogowych na dane cyfrowe, w celu lepszego ich przechowywania, analizy i finalnego wykorzystania.
- Personalizacja i elastyczność produkcji – personalizacja produkcji jest cechą charakterystyczną zarówno Przemysłu 4.0 jak i Przemysłu 5.0. Ten pierwszy wykorzystuje ku temu systemy modułowe i elastyczne, a drugi personalizację pogłębia, poprzez elastyczność i wydajność produkcji, będącej współpracą ludzi z robotami.
Czy Przemysłem 5.0 warto się zainteresować?
Jak wspomniałem na początku, ideą Przemysłu 5.0 zainteresowała się Komisja Europejska w 2021 r., publikując studium „Industry 5.0, a transformative vision for Europe” (treść dokumentu dostępna jest pod tym linkiem). Koncepcja Industry 5.0 jest przedstawiona jako ewolucja branży przemysłowej, z podkreśleniem społecznej i środowiskowej strony rozwoju przemysłowego. Opiera się ona na trzech składnikach:
- Koncentracja na człowieku – zamiast nacisków na wydajność i efektywność, większe zainteresowanie na rozwój, kompetencje i zadowolenie pracowników
- Rozwój zrównoważony – zwrócenie uwagi na kwestie obiegu zamkniętego, minimalizacji negatywnego wpływu na środowisko
- Odporność – na zachwiania otoczenia organizacji, wynikające z czynników technologicznych, ekonomicznych i politycznych.
Mimo dążenia wielu decydentów i menedżerów do zwiększania wydajności, redukcji kosztów i optymalizacji z użyciem nowoczesnej technologii, rozwój w kierunku Przemysłu 5.0 będzie zyskiwał poparcie. Współpraca między ludźmi a robotami jest wdrażana i rozwijana w coraz większej ilości firm, co przełoży się na oferowanie produktów i usług wyższej jakości i pomoże minimalizować problemy występujące w łańcuchu dostaw.
Nacisk na rozwój współpracy człowieka i maszyny wydaje się być obecnie niezbędnego, a wynika to oczywiście z bardzo szybkiego w ostatnim czasie rozwoju sztucznej inteligencji. To będzie niosło rewolucyjne zmiany nie tylko w firmach produkcyjnych, ale w całym obszarze gospodarki i społeczeństwa. Przemysł 5.0 wpisuje się w ten trend i z pewnością nie można tej koncepcji bagatelizować.